درمان کمبود رشد فک بالا با ارتودنسی متحرک
منظور از ارتودنسی با دستگاه متحرک این است که بیمار می تواند دستگاه ارتودنسی را از دهان خارج کند. ارتودنسی متحرک شامل دو دسته کلی می شود یک گروه عبارتند از پلاک های متحرک ساده برای حرکات جزئی دندانی و گروه دیگر شامل پلاک متحرکی که برای رفع ناهنجاریهای فکی مانند عقب بودن فک پایین یا بالا به کار می رود. از دستگاه های متحرک برای مرتب کردن دندانها در شرایطی استفاده می شود که یا بی نظمی دندانها کم است و در ضمن سن بیمار برای انجام درمان ارتودنسی ثابت کم می باشد. به عبارت دیگر دندانهای شیری با دندانهای دائمی جایگزین نشده اند. از سوی دیگر دستگاههای متحرک برای جابجایی فکین نیز به کار برده می شود این دستگاه ها برای جلو آوردن فک پایین و یا جلو آوردن فک بالا براساس نیاز بیمار به کار برده می شوند. پلاک متحرک می تواند به صورت مستقل و یا به همراه ارتودنسی ثابت به کار برده شود.
چگونه از ارتودنسی متحرک نگهداری کنیم؟
بعد از هر وعده غذایی پلاک متحرک ارتودنسی می بایست با کمک مسواک و خمیردندان برساژ شود و سپس زیر جریان آب شسته شود. لازم به ذکر است که در روزهای اول در هنگام استفاده از پلاک متحرک مشکلاتی در تکلم، ترشح زیاد آب دهان و غیره برای بیمار ایجاد می شود که معمولاً بعد از چند روز برطرف می شود.
بعضی از پلاک های متحرک دارای پیچ می باشد. با هر بار باز کردن پیچ تنها ۰.۲۵ میلیمتر پلاک باز می شود که باعث افزایش عرضی فک می شود. در اثر باز کردن پیچ ممکن است فاصله ای بین دندانها (به خصوص دندانهای جلو) ایجاد شود که نگران کننده نیست و نشانه پاسخ به درمان است. با باز کردن پیچ ممکن است مقداری درد احساس شود که برای کاهش درد بیمار می تواند از یک مسکن مانند استامینوفن استفاده نمود.
در صورتی که پلاک پیچ داشته باشد، ممکن است در مورد روند سفت کردن پیچ دستگاه و زمان استفاده از آن بر اساس پیشرفت درمان، تغییراتی داده شود که متخصص ارتودنسی این موارد را به بیمار در حین ویزیتهای درمانی گوشزد می نماید.
عدم تطابق پلاک با دهان
اگر بیمار چند روز از پلاک استفاده نکند ممکن است پلاک در دهان جای نگیرد که به علت عدم تطابق پلاک با دهان است. این امر به خصوص در پلاک های پیچ دار مشاهده می شود. در هنگامی که بیمار چند روز از پلاک پیچ دار استفاده نمی کند، به دلیل برگشت نتایج درمانی پلاک در دهان نخواهد نشست و نیاز است که دوباره قالب گیری شود و به بیمار پلاک دیگری داده شود. در پلاک های پیچ دار باید طبق دستور داده شده در زمان مشخص با آچار داده شده، پیچ را سفت کرد. بدین صورت که آچار را در سوراخی که در راستای انتهایی پیکان نمایش داده شده قرار داده و به سمت نوک پیکان تا انتها یک دور پیچانده شو . هرگز پیچ را بیش از مقدار گفته شده حرکت ندهید و در صورتی که سفت کردن پیچ را در زمان مقرر فراموش کرده اید، در اولین فرصت این عمل را انجام دهید و فواصل سفت کردن را مطابق زمان جدید تنظیم نمایید سفت کردن پیچ باعث جدا شدن دو نیمه پلاک و بزرگ شدن آن می شود که در نتیجه فک بیمار هم بزرگ می شود. پلاک متحرک در بین جلسات مقداری لق می شود که در هر جلسه معاینه باید توسط متخصص ارتودنسی محکم تر شود و شرایط پیشرفت بیمار ارزیابی گردد و براساس نیاز بیمار و روند پیشرفت درمان، وضعیت پلاک چک شود. همچنین ممکن است بیمار به پلاک های دیگری هم نیاز داشته باشد.
مدت زمان استفاده از ارتودنسی متحرک
معمولاً بیمار تا زمان رویش دندانهای دائمی و تثبیت مناسب وضعیت فکین از دستگاههای متحرک استفاده می کند. با توجه به روند رشدی بیمار، نوع ناهنجاری، شدت ناهنجاری، همکاری بیمار در استفاده از دستگاه ارتودنسی، پاسخ فیزیولوژیک بیمار، ممکن است که هر فردی نیاز به یک یا چند پلاک ارتودنسی داشته باشد. در بعضی از بیماران پلاک متحرک باید همیشه به جز موقع غذا خوردن و ورزش استفاده شود و در بعضی از بیماران دیگر می بایست پلاک ها در هنگام شب استفاده شوند. زمان استفاده از پلاک متحرک براساس شرایط بیمار در هنگام تحویل پلاک به بیمار گفته می شود. با پلاک های متحرک ارتودنسی می توان فکین را جابجا کرد و مقداری به دندان ها نظم داد ولی ردیف شدن کامل و ایده آل دندانها مستلزم درمان ارتودنسی ثابت است که بعد از رویش تمام دندانهای دائمی انجام می شود. نوشیدن مایعات باپلاک متحرک ارتودنسی منعی ندارد.
در زمان خارج کردن پلاک از دهان آن را حتماً در جای پلاک قرار دهید و از گذاشتن دستمال و غیره خودداری کنید. هر بار که پلاک در دهان قرار می گیرد، باید کاملاً فشار داده شود تا در جای صحیح خود در تماس مناسب با مخاط دهان قرار گیرد، در غیر این صورت پلاک عملکرد صحیح نخواهد داشت. در صورتی که به هر دلیلی پلاک سرجای خود قرار نمی گیرد، در اولین فرصت با مطب تماس گرفته شود. وسایل خارج دهانی مانند نوارهای پشت گردنی و یا روی سر را می بایست با آب سرد و صابون شستشو داد. برای تمیز کردن قسمت های نازک از پارچه مرطوب همراه با کف صابون استفاده می شود. معمولاً وسایل خارج دهانی بایستی ۱۴ تا ۱۶ ساعت استفاده شوند.
کوچکی فک بالا
اگر فک بالا کوچک باشد، می توان با پلاک های متحرک پیچ دار فک بالا را از نظر بعد عرضی باز نمود. در هنگام تحویل پلاک متحرک پیچ دار نحوه باز کردن که به طور معمول ۳ روز یکبار است، به بیمار آموزش داده می شود. در بعضی از موارد می توان از پیچ های Hyrax که کمی بزرگتر هستند و برای باز کردن درز میانی کام به کار برده می شوند، استفاده کرد. باید خاطر نشان کرد که نوع پیچ به کار برده شده بستگی به نوع ناهنجاری دارد. گاهی فک بالا علاوه بر کوچک بودن ممکن است دارای رشد ناکافی در جهت قدامی خلفی باشد. به عبارت دیگر ممکن است عقب تر از موقعیت صحیح خود قرار داشته باشد که در این صورت از دستگاههای خارج دهانی بر روی صورت استفاده می شود که این دستگاهها با کش هایی به پلاک متحرک فک بالا وصل می شوند و فک بالا را به جلو هدایت می نمایند.
دستگاه های ارتودنسی فک بالا
دستگاه های خارج دهانی که برای این منظور استفاده می شوند Face mask یا Reverse chin cap می باشند. البته با دستگاه های دیگر ارتودنسی که شامل پلاک های متحرک داخل دهانی به همراه میله هایی که در ناحیه جلوی خود دارند می توان فک بالا را به جلو آورد. در این دستگاه ها با فشار زبان که به این میله ها وارد می شود، می توان با کمک نیروی زبان کاهش رشد فک بالا را جبران کرد. در روشی دیگر می توان با قرار دادن Mini screw در فک پایین به همراه کش و دستگاه متحرک و یا ثابت در فک بالا، به افزایش رشد فک بالا کمک کرد. در روشی دیگر می توان با قرار دادن Mini plate در فک پایین به همراه کش و دستگاه متحرک و یا ثابت در فک بالا به افزایش رشد فک بالا کمک کرد. این درمان ها می بایست قبل از بلوغ انجام شود در صورتی که بیمار بعد از بلوغ و اتمام رشد مراجعه نماید، نیاز به جراحی خواهد داشت.
بزرگی فک پایین
این ناهنجاری که شاید بتوان از آن به عنوان سخت ترین مشکل فکی نام برد، چندان به درمانهای متحرک که معمولاً شامل چانه بند می باشد، پاسخ نمی دهد. کتاب های معتبر ارتودنسی در این زمینه همگی معتقدند که توانایی چندانی در جلوگیری از رشد زیاد فک پایین با استفاده از چانه بند (چین کپ) وجود ندارد. این دستگاه ها فقط فک پایین را به پایین و عقب می چرخانند و باعث دراز شدن صورت بیمار می شوند. معمولاً این بیماران زمینه ژنتیکی برای رشد زیاد فک پایین را در خانواده دارند. درمان قطعی این ناهنجاری، جراحی فک به منظور عقب بردن فک پایین می باشد که در اصطلاح لاتین به آن Mandibular set back می گویند.
ناهنجاری کلاس 3
حالتی است که در آن فک بالا و پایین به صورت ناهماهنگ قرار گرفته اند، یعنی یا فک بالا عقب است یا فک پایین جلو است یا ترکیبی از این دو حالت دیده می شود. در این ناهنجاری کاسپ مزیوباکال مولر اول فک بالا عقب تر از شیار باکال مولر اول پایین است، یعنی مولر های پایین جلو تر از حد نرمال قرار گرفته اند. فک پایین جلوتر از فک بالا گرفته است و رابطه ی مولر و کانینی Cl III است. نیمرخ صورت یا پروفایل این افراد به سمت concave یا مقعر پیش می رود. در این افراد برای جبران Overjet معکوس، دندان های فک پایین Retrocline شده اند. حرکت دندانهای قدامی فک پایین به لینگوال چون آنها را در قوس کوچک تری قرار می دهد، crowding یا بی نظمی دندانها را به وجود می آورد. رابطه انسیزور در بیمار Cl III می تواند از حالت edge to edge بین ثنایاها تا Overjet معکوس (cross bite قدامی) متغیر باشد. در برخی بیماران رابطه ی اسکلتال ممکن است Cl III باشد اما رابطه ی دندانی به خاطر جبران Overjet، به صورت Cl III نباشد.
ناهنجاری های فک پایین
در mandibular prognathism استخوان فک پایین رشد بیش تری نسبت به فک بالا دارد. این نوع مال اکلوژن درمان سخت تری دارد و ممکن است نیاز به جراحی ارتوگناتیک همراه با درمان ارتودنسی داشته باشد. اگر فک بالا عقب باشد که به آن Maxillary deficiency گفته می شود در صورتی که بیمار قبل از بلوغ و در دوره رشدی مناسب مراجعه نماید می توان با دستگاههای خارج دهانی مثل Face mask یا دستگاه Reverse chin cup فک بالا را به سمت جلو حرکت داد.
نوع دیگری از Cl III تحت عنوان Pseudo Cl III نامیده می شود. این افراد به دلیل یک تماس پیش رس،فک خود را به سمت جلو shift می دهند. بیمار برای ایجاد اکلوژن مناسب فک خود را به سمت جلو حرکت می دهد. این افراد Cl III حقیقی نیستند اما اگر درمان نشوند تبدیل به Cl III حقیقی می شوند. برای تشخیص Cl III کاذب از حقیقی می بایست فک پایین را قدری عقب ببریم که یک رابطه ی Edge to Edge یا اورجت نرمال ایجاد شود اگر فک پایین به عقب رفت ،در این حالت با یک Cl III کاذب رو به رو هستیم. زیرا در Cl III حقیقی به هیچ عنوان فک را نمی توان به عقب برد.
